Zašto su otkrića žena naučnica kroz istoriju pripisivana muškarcima?

Naučnice vode revolucionarna naučna istraživanja, međutim, uprkos svojim izvanrednim otkrićima, žene širom svijeta zastupljene su svega 30 posto u nauci, prema podacima Ujedinjenih nacija.

Naučnice rijetko dobijaju priznanja za svoja dostignuća – samo tri posto Nobelovih nagrada za nauku ikada je dodijeljeno ženama, a samo 11 posto žena je na pozicijama viših istraživača koji vode projekte u Evropi.

Globalno, upis studentkinja posebno je nizak na informacione i komunikacione tehnologije - tri posto, u prirodnim naukama, matematici i statistici - pet posto i u inženjerstvu, proizvodnji i građevinarstvu - osam posto.

Žene danas čine polovinu radne snage, stiču više fakultetskih diploma od muškaraca i po nekim procjenama predstavljaju najveću pojedinačnu ekonomsku snagu na svijetu. Ipak, rodne razlike u nauci nastavljaju se više nego u drugim profesijama, posebno u vrhunskim, matematički intenzivnim poljima kao što su kompjuterske nauke i inženjerstvo.

Mnoge kulturološke pepreke ženama i dalje stoje na putu ka nauci od usmjeravanja djevojčica ka drugim zanimanjima, rodne pristrasnosti, stereotipa i seksualnog uznemiravanja na radnom mjestu na kojem dominiraju muškarci do mogućih ograničenja karijere ženama zbog rađanja djece.

Doprinos žena nauci koji je ostao nezabilježen nije iznenađujući jer od nastanka profesionalne nauke u 19. vijeku, naučnice, uz značajne izuzetke, često nisu dobijale zasluge za svoj rad. Takođe, rad onih koje su sarađivale s muškarcima, najčešće rodbinski vezanim, često je pripisivan radu njihove braće, očeva ili muževa.

Nauka i rodna ravnopravnost su vitalni za postizanje međunarodno dogovorenih razvojnih ciljeva, uključujući Agendu za održivi razvoj do 2030. godine, navodi UN. Tokom posljednjih 15 godina, globalna zajednica uložila je puno napora u nadahnuće i uključivanje žena i djevojaka u nauku. Ipak, žene i djevojke su i dalje isključene iz punog učešća u nauci.

Od kada je Generalna skupština UN-a proglasila 11. februar za Međunarodni dan žena i djevojaka naučnica 2015. godine postavljen je cilj podizanje svijesti o problemu koji slavi žensku izvrsnost u nauci. Kroz istoriju, iako su poznate naučnice poput Marie Curie i Jane Goodall na kraju prepoznate po svom doprinosu u nauci, značajan broj ženskih naučnica bio je previđan i skrajnut jednostavno zbog svog spola.

Ipak, uprkos izazovima rodne diskriminacije i nepriznavanja u naučnoj zajednici, nebrojene inspirativne žene u ovim poljima dale su istorijski doprinos nauci i pomogle da se unaprijedi razumijevanje svijeta oko nas. Mnoge nisu prepoznate tokom života, ali njihova dostignuća pomogla su novim generacijama naučnica.

Žene u nauci, zapostavljene u istoriji

Jedan od Balkanu najbližih primjera izostavljanja žena iz istorije nauke je priča Mileve Marić, srbijanske fizičarke i matematičarke, prve supruge Alberta Einsteina. Brak Alberta Eisteina i Mileve Marić bio je odnos dva genijalna uma od kojih je jedan obiljležio 20. vijek, a drugi postao primjer kamena spoticanja na koji su nailazile naučnice.

Mileva Marić (1875-1948.) bila je studentkinja fizike u Švajcarskoj kada je upoznala 17 godina starijeg Alberta Einsteina. Mileva Marić nije objavila nijedno istraživanje niti je tražila priznanje za bilo koje Einsteinovo otkriće; svaki posao koji su radili zajedno obavljao se u privatnosti. Svi argumenti za i protiv njenog učešća u Einsteinovim otkrićima su posredni. Ali, nedostatak direktnih dokaza nikada nije zaustavio debate o njenom doprinisu. Pisma koja je Milevi pisao Einstein u kojima govori o idejama relativnog kretanja i molekularnih sila - po kojima je kasnije postao poznat - sadrže riječi "mi" i "naše" referišući se na istraživanja.

Kako piše magazin Nature, polemiku o Milevinom doprinosu nauci i Einsteinovim istraživanjima uzburkala je biografija Mileve Marić iz 1969. godine koju je priredila srednjoškolska nastavnica Desanka Trbuhović-Gjurić. Knjiga je tvrdila da je Milevin udio u Einsteinovom uspjehu bio "velik i značajan". Ta se ocjena temeljila na svjedočenju savremenika, ranom akademskom uspjehu Mileve i Einsteinovoj ostavštini od Nobelove nagrade iz 1921. godine u sklopu nagodbe o razvodu. Kasnije su lingvistica Senta Troemel-Ploetz i fizičar i parapsiholog, Evan Harris Walker, protumačili pisma koja je par pisao jedno drugom kao dokaz da su Milevine ideje bile od ključnog značaja za Einsteinovo bavljenje naukom.

Lise Meitner (1878-1968.) bila je nuklearna fizičarka rođena u Beču koja je prva žena sa titulom profesorke fizike u Njemačkoj.

Radila je sa kolegama naučnicima Ottom Hahnom i Ottom Robertom Frischom i bila dio malog tima koji je otkrio nuklearnu fisiju, što je bio proces koji će kasnije pomoći u razvoju nuklearnog oružja i proizvodnji električne energije .

Meitner nije samo pretrpjela rodnu diskriminaciju na radnom mjestu tokom 1930-ih, već i veću prijetnju od etničkog čišćenja. Izgubila je mnoge prestižne akademske pozicije zbog antijevrejskih zakona koje su provodili nacisti. Na kraju je pobjegla u Švedsku i tamo stekla dvojno državljanstvo.

Iako je kasnije u životu dobila brojne ugledne nagrade, Lise Meitner nije bila dobitnica Nobelove nagrade za hemiju 1944. godine, koja je dodeljena isključivo njenom kolegi naučniku Ottu Hahnu, kao zaslužnom za otkrivanje nuklearne fisije. Mnogi naučnici su kasnije govorili da je izuzimanje Lise Meitner od strane Nobelovog komiteta bilo "nepravedno".

Rosalind Franklin (1920-1958.) bila je brianska hemičarka koja se bavila istraživanjima DNK.

Podaci iz njenih istraživanja prvi su pokazali osnovne dimenzije DNK lanaca i otkrili da se molekula nalazi u dva podudarna dijela, koji idu u suprotnim smjerovima. Njena otkrića koristili su James Watson i Francis Crick kako bi dopunili svoja istraživanja o DNK modelu. Ova istraživanja su objavljena kao dodatni podaci zajedno s istraživačkim člancima Watsona, Cricka i Mauricea Wilkinsa u časopisu Nature.

Mnogi u naučnoj zajednici tvrde da je Rosalind Franklin trebala da dobije Nobelovu nagradu zajedno s Watsonom, Crickom i Mauriceom Wilkinsom, 1962. "za svoja otkrića u vezi s molekularnom strukturom nukleinskih kiselina i njenim značajem za prijenos informacije u živom organizmu". Nažalost, Rosalind je umrla od raka jajnika 1958. godine, samo četiri godine prije dodjele nagrade. Nobelov komitet je u to vrijeme nagradu mogao dodijeliti i posthumno.